Duikgeneeskunde - Onderkoeling (hypothermie)

Duiken is een prachtige sport. Door de mooie omgeving en de rust onderwater zou je bijna vergeten dat het toch ook risico's met zich mee brengt. Tijdens en na het duiken kan je te maken krijgen met drie types aandoeningen:

• Aandoeningen waarbij het beloop wel door duiken kan worden beïnvloed maar niet direct met het duiken zelf te maken hebben (bijvoorbeeld een hartinfarct, epileptisch insult)
• Aandoeningen die te maken hebben met het verblijf in water (bijvoorbeeld onderkoeling)
• Aandoeningen die te maken hebben met het verblijf onder water: de specifieke duikziekten.

In deze column wordt telkens een specifieke aandoening uitgelicht.

Door D.F.M. van Winden (arts-assistent Hyperbare Zuurstoftherapie
) & T.P. van Rees Vellinga (arts Hyperbare Geneeskunde).

Onderkoeling / hypothermie

Duiken in koude gebieden, zoals de Noordzee, wordt onder andere bemoeilijkt door onderkoeling. Het is de belangrijkste doodsoorzaak bij ongevallen op zee. De mate van onderkoeling is afhankelijk van de omgevingstemperatuur, de duur van de blootstelling, de isolatiefactoren van de duiker, de conditie van de duiker en weersfactoren. Water geleid warmte 20 keer beter dan lucht. Hoe groter het temperatuurverschil tussen het lichaam en het water, hoe sneller de duiker zal afkoelen. Door stil te blijven liggen in het water wordt de waterschil rondom het lichaam verwarmd. In de foetushouding wordt de warmte bij het lichaam gehouden en kan je tweemaal zolang in het water blijven als bij gestrekt drijven. Ook een dikkere vetlaag en warme isolerende kleding is een voordeel bij het duiken in koud water. De lichaamstemperatuur varieert tussen de 36 en 38 graden. Wanneer de lichaamstemperatuur onder de 35 graden daalt met daarbij onderstaande ziekteverschijnselen, kunnen we spreken van onderkoeling.

Er zijn drie fasen bij onderkoeling:

De excitatie fase

Bij 33 tot 35 graden ervaart de duiker allesoverheersende kou en ontstaat er een niet te onderdrukken rillen van het lichaam. Door het rillen komt vier keer meer warmte vrij vanuit de spieren dan in rust. Helaas stijgt ook de warmteafgifte, doordat bij bewegingen in het water voortdurend koud water langs het lichaam stroomt, dat weer moet worden opgewarmd. Vaatvernauwing in de handen en voeten vermindert afkoeling via de huid. Vaatvernauwing is het minst in het hoofd, daarom zal erg veel warmte verloren gaan via het hoofd en is het dragen van een duikkap verplicht. Er volgt verminderd gevoel in de handen en voeten, ernstige vermoeidheid, versnelde ademhaling en hartslag en verwardheid. Bij een te strak duikpak kan kramp in de armen en benen optreden.

De adyname fase

Als de lichaamstemperatuur onder de 33 graden daalt, stopt het rillen en ontstaat stijfheid en verzwakking van de spieren, verminderd bewustzijn en een trage, onregelmatige hartslag met zwakke pols. Ook kan er geheugenverlies, verwardheid en moeizame spraak optreden.

De paralytische fase

Bij een lichaamstemperatuur onder de 30 graden, treedt shock en bewusteloosheid op. Een reactie op pijnprikkels ontbreekt. De duiker heeft wijde pupillen, die niet reageren op licht. Er is een groot risico op hersenzwelling, stoornissen in de bloedstolling, suikerhuishouding, zouten en hartritme die tot de dood kunnen leiden.

Behandeling onderkoeling

Vaak wordt onderkoeling gemist, omdat andere ziektebeelden op de voorgrond staan. Een snelle herkenning van onderkoeling geeft een betere uitkomst. Eerste hulp begint ermee de duiker zo snel mogelijk horizontaal uit het water te halen. Voorkom verdere afkoeling door natte kleren uit te trekken en de duiker te omwikkelen in dekens, aluminiumfolie of ander isolerend materiaal.

Leg de duiker plat neer en geef warme, zoete dranken of druivensuiker. Bij een hartstilstand zal gestart moeten worden met reanimatie en bel 112. Dien geen schokken van de AED toe bij een duiker met een lichaamstemperatuur onder de 30 graden, deze kan fatale ritmestoornissen veroorzaken! Doe verder zo weinig mogelijk bij een onderkoelde duiker, zit vooral niet aan de hals of de kaak, in verband met verhoogde gevoeligheid voor hartritmestoornissen. Levensfuncties zijn bij ernstige onderkoeling vaak bijna niet waarneembaar, dit betekent echter niet dat de duiker dood is. Alleen door een arts kan, pas als de duiker is opgewarmd, de dood worden vastgesteld.