Duikgeneeskunde - Levensbedreigende duikerziekten

Duiken is een prachtige sport. Door de mooie omgeving en de rust onderwater zou je bijna vergeten dat het toch ook risico's met zich mee brengt. Tijdens en na het duiken kan je te maken krijgen met drie types aandoeningen:

• Aandoeningen waarbij het beloop wel door duiken kan worden beïnvloed maar niet direct met het duiken zelf te maken hebben (bijvoorbeeld een hartinfarct, epileptisch insult)
• Aandoeningen die te maken hebben met het verblijf in water (bijvoorbeeld onderkoeling)
• Aandoeningen die te maken hebben met het verblijf onder water: de specifieke duikziekten.

In deze column wordt elke keer een aandoening uitgelicht.

Door D.F.M. van Winden (arts-assistent Hyperbare Zuurstoftherapie
) & T.P. van Rees Vellinga (arts Hyperbare Geneeskunde).

Burstlung-syndroom

Bij de opstijging neemt de omgevingsdruk af. De gassen in alle lichaamsholten zetten uit bij het opstijgen volgens de Wet van Boyle. Duiken is alleen mogelijk als er een evenwicht bestaat tussen de druk op het lichaam en die in de lichaamsholten. Het longweefsel is erg kwetsbaar. Wanneer er niet of onvoldoende wordt uitgeademd tijdens het opstijgen, neemt de druk in de longen dusdanig toe, dat het longweefsel rekt en scheurt. Een opstijging vanaf 1,3 meter zonder uitademen kan al een burstlung veroorzaken, vooral als er voor de opstijging een volle ademteug werd genomen.

Oorzaak: 
Onvoldoende uitademen kan veroorzaakt worden door angst of paniek, een ongecontroleerde noodopstijging, onbekendheid met de natuurkundige wetten die bij duiken relevant zijn of longziekten zoals astma of ontstekingen. Zeer zelden wordt het veroorzaakt door een defect in de duikapparatuur (zoals een blokkerende ademautomaat).

Gevolgen: 
Het burstlung-syndroom kan zich uiten in vier verschillende en potentieel levensbedreigende ziektebeelden: longweefselbeschadiging, mediastinaal emfyseem, klaplong, luchtembolie.

Longweefselbeschadiging

Ten gevolge van het niet goed uitademen tijdens het opstijgen, is het mogelijk dat er uitgebreide schade ontstaat aan de longblaasjes. De longblaasjes zullen scheuren bij te grote uitrekking, waardoor het functionerende longoppervlak afneemt en afwijkingen ontstaan in de gasuitwisseling van de longen.

Klachten: 
De eerste verschijnselen bij deze aandoening zijn kortademigheid, hoesten en pijn op de borst. De duiker ziet grauw en/of blauw rond de lippen. Er wordt bloederig slijm opgehoest. In ernstige gevallen shock, verdrinking, bewusteloosheid of een acute dood. Karakteristiek is de schreeuw bij het aan de oppervlakte komen door het plotseling ontsnappen van lucht uit de longen.

Behandeling: 
Leg de duiker in de stabiele zijligging zodat eventueel bloed niet terug de longen inloopt en bel 112.

Mediastinaal- en halsemfyseem

Het mediastinum is de ruimte tussen de borstholte en de longen. Door overdruk kan ergens in de borst een scheur ontstaan, waardoor lucht kan ontsnappen naar het mediastium. De lucht in het mediastinum zet uit en verdringt het hart en de longen. De gasuitwisseling en bloedsomloop worden sterk bemoeilijkt. Het is mogelijk dat de lucht zich langs de luchtpijp onder huid verder verspreid naar de hals. In extreme gevallen kunnen de luchtpijp en slokdarm worden dichtgedrukt.

Klachten: 
De klachten ontstaan soms pas na enkele uren. Er is sprake van pijn op de borst, een opgezette hals, kortademigheid en een beklemd gevoel bij de keel. Ook kan de duiker moeite hebben met slikken en kan er sprake zijn van stemverandering. Bij lichamelijk onderzoek is er zwelling en lucht voelbaar onder de huid.

Behandeling: 
Overleg met een duikarts/het dichtstbijzijnde decompressiecentrum. Bij licht emfyseem is het geven van 100% zuurstof voldoende. In ernstigere gevallen is recompressie noodzakelijk. Indien onbehandeld kan uiteindelijk shock en bewusteloosheid optreden.

Klaplong

Bij een te grote druk in de longen kan het longvlies scheuren. Zodoende stroomt lucht tussen de longvliezen in de borstkas buiten de long. Dit heeft tot gevolg dat de long inklapt. Bij iedere inademing kan de hoeveelheid lucht in de borstkas toenemen, waarbij de long verder verdrukt wordt. Dit kan uiteindelijk zelfs leiden tot een spanningspneumothorax, waarbij verdrukking van het hart en de onaangedane long optreedt en de bloedsomloop en ademhaling bemoeilijkt worden. Indien hierbij niet snel wordt ingegrepen, sterft de duiker.

Klachten: 
De klachten van de duiker zijn acute pijn aan de zijkant van de borst en toenemende kortademigheid. Ook grauw/blauw zien, snellere ademhaling en shock kunnen uitingen zijn van een klaplong. Bij lichamelijk onderzoek valt verminderd ademgeruis bij auscultatie op en een hypersonore percussie.

Behandeling: 

Positioneer de duiker in halfzittende houding. Bij een bewusteloze duiker is de stabiele zijligging op de aangedane zijde de juiste methode. Dien 100% zuurstof toe, 10 l/min. Ademt de duiker niet, leg hem/haar dan op de rug voor de beademing. Bel 112.

Luchtembolie


Als een bloedvat in de longen scheurt kan er lucht uit de longblaasjes in het bloedvat worden geperst. Zodoende ontstaan luchtbellen in de longvaten die via de linkerharthelft in de bloedsomloop terecht komen. De luchtbellen nemen in omvang toe en kunnen een slagader afsluiten. Dit heeft tot gevolg dat het weefsel er achter geen zuurstof meer krijgt en afsterft. Met name voor de hersenen en het hart kan dit ernstige gevolgen hebben: er kan een herseninfarct of hartinfarct optreden.

Klachten: 

De klachten bij een luchtembolie zijn pijn op de borst, kortademigheid, duizeligheid, oorsuizen, gevoelsstoornissen, zichtstoornissen, verlammingsverschijnselen, desoriëntatie, insulten, bewusteloosheid, ademstilstand, hartstilstand en acuut overlijden.

Behandeling: 
Bel 112, de duiker moet zo snel mogelijk behandeld worden in de decompressietank. In afwachting van de ambulance is het noodzakelijk de ademhaling en de hartslag te controleren en 100% zuurstof toe te dienen.