Secundaire duikerziekten: gevaarlijk zuurstof

Duiken is een prachtige sport. Door de mooie omgeving en de rust onderwater zou je bijna vergeten dat het toch ook risico's met zich mee brengt. Tijdens en na het duiken kan je te maken krijgen met drie types aandoeningen:

• Aandoeningen waarbij het beloop wel door duiken kan worden beïnvloed maar niet direct met het duiken zelf te maken hebben (bijvoorbeeld een hartinfarct, epileptisch insult)
• Aandoeningen die te maken hebben met het verblijf in water (bijvoorbeeld onderkoeling)
• Aandoeningen die te maken hebben met het verblijf onder water: de specifieke duikziekten.

In deze column wordt telkens een specifieke aandoening uitgelicht.

Door D.F.M. van Winden (arts-assistent Hyperbare Zuurstoftherapie
) & T.P. van Rees Vellinga (arts Hyperbare Geneeskunde).

Inleiding

De lucht die we tijdens de duik inademen bestaat voornamelijk uit stikstof en zuurstof. Bij een luchtdruk van 1 bar is de partiële stikstofdruk 0,8 bar en de partiële zuurstofdruk 0,2 bar. Een te hoge of te lage partiële druk van deze gassen kan medische problemen veroorzaken: de secundaire duikerziekten. In deze column maak je kennis met de gevaren van zuurstof.

Zuurstoftekort/hypoxie

Zuurstof is nodig voor de energievoorziening van het lichaam. Zodra de partiële zuurstofdruk onder de 0,17 bar daalt, kunnen er verschijnselen van zuurstoftekort optreden. De hersenen, het hart, de nieren en lever komen het eerst in problemen.

Zuurstoftekort kan het gevolg zijn van falen van apparatuur, vulling met een verkeerd gas of roest in de cilinder. Als er in een set meerdere mengsels gebruikt worden, kan zuurstoftekort optreden als de dosering onjuist is ingesteld. Ook lichamelijke stoornissen, zoals een slechte longfunctie of bloedarmoede, kunnen zuurstoftekort geven.

Klachten: Als het zuurstoftekort snel optreedt kan er plotselinge bewusteloosheid optreden zonder klachten vooraf. Als het zuurstoftekort geleidelijk ontstaat krijgt de duiker hoofdpijn, vermoeidheid, euforie, verminderd gezichtsvermogen, concentratieverlies, versnelde ademhaling en uiteindelijk een adem- en of hartstilstand.

Behandeling: Bij hypoxie speelt de buddy een belangrijke rol. Indien de duiker onderwater bewusteloos is geraakt, breng hem/haar in verticale positie met het hoofd zover mogelijk naar achteren naar de oppervlakte. Maak de luchtweg vrij door braaksel of een kunstgebit uit de mond te verwijderen. Dien 100% zuurstof toe. Zo nodig, start reanimatie. Bel 112.

Zuurstofvergiftiging

Zuurstofvergiftiging is een teveel aan zuurstof in de bloedbaan. Er zijn twee vormen: acute en chronische zuurstofvergiftiging. Het optreden van zuurstofvergiftiging is afhankelijk van de partiële zuurstofdruk, de tijdsduur van blootstelling en de gevoeligheid van de persoon.

Acute zuurstofvergiftiging

Een partiële zuurstofdruk groter dan 1,7 bar onderwater kan leiden tot acute zuurstofvergiftiging. Het verrichten van zware arbeid versnelt het optreden van verschijnselen. Daarom wordt bij duiken met een mengsel met verhoogd zuurstofpercentage (nitrox of 100% zuurstof) de diepte zodanig gelimiteerd dat de pO2 niet boven de 1,7 bar komt. De veiligheidsgrens voor duiken met 100% zuurstof is gesteld op zeven meter.

Klachten: Bij acute zuurstofvergiftiging zijn met name de hersenen aangedaan. Er kunnen tintelingen en spiertrekkingen optreden in het gelaat en later in het gehele lichaam, er kan sprake zijn van koker- of tunnelzicht, lichtvlekken voor de ogen, pijn in de tanden, bleekheid en transpireren, suizend geluid in de oren, zwakte, misselijkheid en/of duizeligheid. Echter een krampaanval met tongbeet en bewusteloosheid is vaak het enige en ook het meest ernstige verschijnsel. Als de duiker onderwater een krampaanval krijgt, is er groot risico op verdrinking.

Behandeling: Bij een zuurstofvergiftiging onderwater dient de duiker naar de oppervlakte te worden gehaald voor het geven van eerste hulp. Wees ervan bewust, dat tijdens het opstijgen een overdrukbarotrauma van de longen kan ontstaan (lees meer over een burstlung in de vorige column).

Chronische zuurstofvergiftiging

Chronische zuurstofvergiftiging kan optreden wanneer er gedurende vele dagen of weken een mengsel met een pO2 hoger dan 0,5 bar wordt ingeademd, zoals bij verzadigingsduiken of langdurige behandeling in de decompressiekamer, maar ook bij veelvuldig duiken met zuurstofverrijkte mengsels. Dit kan schadelijk zijn voor elke cel in het lichaam, maar geeft met name na langere tijd schade aan de longweefsels. Men kan in speciale UPTD-tabel opzoeken wat de belasting is bij elke partiële zuurstofdruk voor elke tijdsduur. Duikers die niet dieper duiken dan 60 meter met alleen perslucht lopen geen risico op chronische zuurstofvergiftiging.

Klachten: De verschijnselen kunnen zich pas na dagen of weken manifesteren en bestaan uit pijn achter het borstbeen, keelpijn, pijn bij diep ademhalen, prikkelhoest en kortademigheid, benauwdheid en zuurstofnood.

Behandeling: De enige behandeling van chronische zuurstofvergiftiging is het verminderen van de partiële zuurstofdruk tot onder 0,5 bar of een duikverbod. De klachten verdwijnen spontaan in de loop van de tijd, soms duurt dit langer dan een maand.