Secundaire duikerziekten: stikstofnarcose en koolmonoxidevergiftiging

Duiken is een prachtige sport. Door de mooie omgeving en de rust onderwater zou je bijna vergeten dat het toch ook risico's met zich mee brengt. Tijdens en na het duiken kan je te maken krijgen met drie types aandoeningen:

• Aandoeningen waarbij het beloop wel door duiken kan worden beïnvloed maar niet direct met het duiken zelf te maken hebben (bijvoorbeeld een hartinfarct, epileptisch insult)
• Aandoeningen die te maken hebben met het verblijf in water (bijvoorbeeld onderkoeling)
• Aandoeningen die te maken hebben met het verblijf onder water: de specifieke duikziekten.

In deze column wordt telkens een specifieke aandoening uitgelicht.

Door D.F.M. van Winden (arts-assistent Hyperbare Zuurstoftherapie
) & T.P. van Rees Vellinga (arts Hyperbare Geneeskunde).

De gevaren van stikstof en koolmonoxide

Het meest gebruikte duikgas is perslucht en bestaat uit gecomprimeerde en gefiltreerde lucht. De lucht die we tijdens de duik inademen bestaat voornamelijk uit stikstof en zuurstof. Bronnen van verontreiniging zijn de lucht zelf, evenals in de compressor en het opslagvat. De giftige gassen worden mee gecomprimeerd. Een te hoge concentratie van deze gassen kan medische problemen veroorzaken: de secundaire duikerziekten. Dodelijke gevallen van het inademen door verontreinigde gassen komt niet vaak voor gelukkig. In deze column maak je kennis met de gevaren van stikstof en koolmonoxide.

Stikstofnarcose - 'dronkenschap der diepte'

Perslucht wordt gebruikt tot 60 meter diepte. Het grote nadeel van perslucht is de grote hoeveelheid stikstof. Stikstof bemoeilijkt de ademhaling op grote diepte aangezien de lucht dikker wordt en de ademhaling meer kracht kost. Het optreden en de ernst van stikstofnarcose is vooral afhankelijk van de diepte van de duik en minder van de verblijfsduur op die diepte. De gevoeligheid voor stikstofnarcose verschilt per persoon. Vanaf 30 meter diepte kan stikstof het centrale zenuwstelsel beïnvloeden. Vanaf 50 - 70 meter diepte krijgen alle duikers stikstof gerelateerde verschijnselen. De maximale duikdiepte voor perslucht is daarom op 60 meter gesteld. Alcohol, vermoeidheid, zwaar werk, angst, een verhoogd koolzuurgehalte of verlaagd zuurstofgehalte in het bloed kunnen de klachten versterken.

Klachten: De verschijnselen bij stikstofnarcose zijn vergelijkbaar met die van een teveel aan alcohol. Jacques Cousteau noemde het ook wel 'dronkenschap der diepte'. Vanaf 30 meter geeft het een prettig gevoel, euforie. Vanaf 40 meter vertraagd denken en reactie, verminderd herinneren. Vanaf 50 - 60 meter verminderd concentratievermogen, overmoed, verminderd verantwoordelijkheidsbesef en oordeelsvermogen, enorm angstgevoel bij ongeoefende duikers. Bij 70 meter: totale verwarring. Bij 80 - 90 meter: sufheid, onmogelijkheid tot denken of uitvoeren. Vanaf 90 meter: hallucinaties vergelijkbaar met die bij LSD, bewusteloosheid en verdrinking.

Behandeling: Het gevaar zit niet in directe schade van de verhoogde partiële stikstofdruk, maar in de wijze waarop de duiker reageert op de verschijnselen. De klachten verdwijnen bij opstijgen. Het lichaam kan getraind worden om te wennen aan een steeds grotere stikstofbelasting door regelmatig of langdurig perslucht bij hoge druk te gebruiken.

Koolmonoxidevergiftiging

Koolmonoxide is reuk-, kleur- en smaakloos en dus moeilijk op te sporen. Koolmonoxide bindt zich 240 keer beter aan rode bloedcellen dan zuurstof en houdt de rode bloedcellen bezet, zodat zuurstof niet meer kan binden in het bloed. Dat heeft tot gevolg dat er te weinig zuurstoftransport naar de weefsels plaatsvindt en zuurstoftekort optreedt (lees meer over de gevaren van zuurstoftekort in de blog over 'gevaarlijk zuurstof'). Rokers hebben zelf al koolmonoxide in hun lichaam en zijn dus meer vatbaar voor koolmonoxidevergiftiging. Klachten van koolmonoxidevergiftiging ontstaan als er 10 - 20% van de rode bloedcellen bezet zijn.

Klachten: Bij bezetting van 10 - 20% van de rode bloedcellen krijg je een strak gevoel rond het voorhoofd en hoofdpijn. Bij 20 - 30% een kloppende hoofdpijn, 30 - 40% ernstige hoofdpijn met misselijkheid, braken, verminderd gezichtsvermogen. Bij 40 - 50% bezetting ontstaat versnelde ademhaling en hartslag, bewustzijnsvermindering. Vanaf 50% kan het dodelijk zijn, vooraf gegaan aan krampaanvallen, bewusteloosheid. Bij een bezetting boven de 60% treedt hartstilstand en ademhalingsstilstand op.

Behandeling: Koppel zo snel mogelijk de persluchtset af en adem frisse lucht in. Leg bij bewusteloosheid de duiker in de stabiele zijligging en dien 100% zuurstof toe. Start reanimatie indien nodig en bel 112.